จิตที่ดับขันธปรินิพพานแล้ว ดับสมมติโดยสิ้นเชิงแล้ว ย่อมไม่มีสมมติอะไรเข้าไปเกี่ยวข้องได้อีก เป็นธรรมธาตุที่บริสุทธิ์อยู่อย่างนั้น ส่วนการที่มีพระบอกว่า สามารถพูดคุยกับพระพุทธเจ้าได้ ก็เป็นเรื่องของพระองค์นั้นจะว่าเอาเองตามภูมิความรู้ของเขา พระพุทธเจ้าจริง ๆ ที่ดับขันธปรินิพพานไปแล้ว ย่อมไม่มีธาตุขันธ์จะมาคุยกับใครได้อีก

แต่พระพุทธเจ้ามาปรากฏในนิมิตของพระอรหันต์ได้ ดังเช่น หลวงปู่มั่น ภูริทัตโต ก็เคยเทศนาไว้ในประวัติหลวงปู่มั่น ที่เขียนโดย ท่านอาจารย์พระมหาบัว ญาณสัมปันโน ว่า มีพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า เสด็จมาสนทนาธรรมกับหลวงปู่มั่น ซึ่งเป็นการเสด็จมาโดยทางพุทธนิมิตที่ปรากฏในจิตของพระอรหันต์ หาใช่พระพุทธเจ้าเสด็จมาจริง ๆ ไม่ เพราะพระพุทธเจ้าย่อมไม่มีขันธ์ให้มาปรากฏได้อีก

ถ้าจะพูดให้เข้าใจง่าย คือ จิตของพระอรหันต์ที่มีญาณหยั่งรู้พิเศษ สามารถแสดงเรื่องราวของพระพุทธเจ้าแต่ละพระองค์ ที่มีวาสนาเกี่ยวข้องกันโดยทางสมมติ คล้ายกับว่า พระพุทธเจ้าพระองค์นั้นเสด็จมาแสดงพุทธนิมิตในทางสมมติให้ปรากฏขึ้นในจิตของพระอรหันต์ คือต้องเอาสมมติมาแสดง จึงจะรู้ว่าเป็นพระพุทธเจ้าพระองค์ใด หรือจะบอกว่า ญาณหยั่งรู้พิเศษในจิตของพระอรหันต์ สามารถแสดงภาพพุทธนิมิต แสดงเรื่องราวของพระพุทธเจ้า พระอรหันตสาวก โดยทางสมมติให้ปรากฏขึ้นได้ และสามารถสนทนาธรรมกับพุทธนิมิตนั้นได้ ซึ่งเป็นได้กับเฉพาะพระอรหันต์ที่ยังทรงธาตุขันธ์อยู่บางรูปเท่านั้น

 ขอบพระคุณเป็นอย่างสูงคะ

จิราภรณ์ พงษ์ศิริ