๒๘๙. สาธุ โข ปณฺฑิโต นาม.

        ชื่อว่าบัณฑิตย่อมทำประโยชน์ให้สำเร็จได้แล.

        อ. ส. ๑๕/๓๐๙. ขุ. ชา. เอก. ๒๗/๓๒.

๒๙๐. ปณฺฑิโต สีลสมฺปนฺโน ชลํ อคฺคีว ภาสติ.

        บัณฑิตผู้สมบูรณ์ด้วยศีล ย่อมรุ่งเรืองเหมือนไฟสว่าง.

        ที. ปาฏิ. ๑๑/๒๐๒.

๒๙๑. อนตฺถํ ปริวชฺเชติ อตฺถํ คณฺหาติ ปณฺฑิโต.

       บัณฑิตย่อมเว้นสิ่งที่ไม่เป็นประโยชน์ ถือเอาแต่สิ่งที่เป็นประโยชน์.

       องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๕๙.

 

๒๙๒. อินฺทฺริยานิ รกฺขนิติ ปณฺฑิตา.

       บัณฑิตย่อมรักษาอินทรีย์.

       ที. มหา. ๑๐/๒๘๘. สํ. ส. ๑๕/๓๗.

๒๙๓. น อุจฺจาวจํ ปณฺฑิตา ทสฺสยนฺติ.

        บัณฑิตย่อมไม่แสดงอาการขึ้นลง.

        ขุ. ธ. ๒๕/๒๖.

๒๙๔. นิชฺฌตฺติพลา ปณฺฑิตา.

       บัณฑิตมีความไม่เพ่งโทษเป็นกำลัง.

       องฺ. อฏฺฐก. ๒๓/๒๒๗.

 

๒๙๕. ทุลฺลโภ ปุริสาชญฺโญ.

         บุรุษอาชาไนย หาได้ยาก.

         ขุ. ธ. ๒๕/๔๑.

๒๙๖. ทุลฺลโภ องฺคสมฺปนฺโน.

        ผู้ถึงพร้อมด้วยองคคุณ หาได้ยาก.

        ขุ. ชา. ทุก. ๒๗/๘๕.

๒๙๗. ทนฺโต เสฏฺโฐมนุสฺเสสุ.

        ในหมู่มนุษย์ ผู้ฝึกตนแล้วเป็นผู้ประเสริฐสุด.

        ขุ. ธ. ๒๕/๕๗. ขุ. มหา. ๒๙/๒๙๑. ขุ. จู. ๓๐/๗๔.

 

 ๒๙๘. มหาการุณิโก นาโถ.

        ท่านผู้เป็นที่พึ่ง ประกอบด้วยกรุณาใหญ่.

 

๒๙๙. กุสโล จ ชหาติ ปาปกํ.

        คนฉลาด ย่อมละบาป.

        ที. มหา. ๑๐/๑๕๙. ขุ. อุ. ๒๕/๒๑๕.

๓๐๐. นยํ นยติ เมธาวี.

       คนมีปัญญา ย่อมแนะนำทางที่ควรแนะนำ.

       ขุ. ชา. เตรส. ๒๗/๓๕๕.

 

๓๐๑. อธุรายํ น ยุญฺชติ.

        คนมีปัญญา ย่อมไม่ประกอบในทางอันไม่ใช่ธุระ.

        ขุ. ชา. เตรส. ๒๗/๓๕๕.

๓๐๒. ธีโร โภเค อธิคมฺม สงฺคณฺหาติ จ ญาตเก.

        ปราชญ์ได้โภคทรัพย์แล้ว ย่อมสงเคราะห์ญาติ.

        ขุ. ชา. ฉกฺก. ๒๗/๒๐๕.

๓๐๓. ธีโร จ พลวา สาธุ ยูถสฺส ปริหารโก.

        ปราชญ์มีกำลังบริหารหมู่ ให้ประโยชน์สำเร็จ.

        ขุ. ชา. สตฺตก. ๒๗/๒๒๑.

 

๓๐๔. น กามกามา ลปยนฺติ สนฺโต.

        สัตบุรุษไม่ปราศรัยเพราะใคร่กาม.

        ขุ. ธ. ๒๕/๒๖.

๓๐๕. สนฺโต น เต เย น วทนฺติ ธมฺมํ.

        ผู้ใดไม่พูดเป็นธรรม ผู้นั้นไม่ใช่สัตบุรุษ.

        สํ. ส. ๑๕/๒๗๐.

๓๐๖. สนฺโต สตฺตหิเต รตา.

        สัตบุรุษยินดีในการเกื้อกูลสัตว์.

        ชาตกฏฺฐกถา ๑/๒๓๐.

 

 ๓๐๗. ทูเร สนฺโต ปกาเสนฺติ หิมวนฺโตว ปพฺพโต.

         สัตบุรุษย่อมปรากฏในที่ไกล เหมือนภูเขาหิมพานต์.

         ขุ. ธ. ๒๕/๕๕.

๓๐๘. สนฺโต สคฺคปรายนา.

       สัตบุรุษ มีสวรรค์เป็นที่ไปในเบื้องหน้า.

       สํ. ส. ๑๕/๒๗. ขุ. ชา. ทุก. ๒๗/๖๔.

๓๐๙. สพฺพา ทิสา สปฺปุริโส ปวายติ.

       สัตบุรุษ ย่อมขจรไปทั่วทุกทิศ.

       องฺ. ติก. ๒๐/๒๙๑. ขุ. ธ. ๒๕/๒๒.

 

๓๑๐. อุปสนฺโต สุขํ เสติ.

        ผู้สงบระงับ ย่อมอยู่เป็นสุข.

        วิ. จุล. ๗/๑๐๖. สํ. ส. ๑๕/๓๑๒. องฺ. ติก. ๒๐/๑๗๕.

๓๑๑. สตญฺจ คนฺโธ ปฏิวาตเมติ.

       กลิ่นของสัตบุรุษ ย่อมไปทวนลมได้.

       องฺ. ติก. ๒๐/๒๙๑. ขุ. ธ. ๒๕/๒๒.

๓๑๒. อนุปาทา วิมุจฺจนฺติ.

        สาธุชนย่อมหลุดพ้นเพราะไม่ถือมั่น.

        ม. อุป. ๑๔/๓๔๖. องฺ. ติก. ๒๐/๑๘๐.

 

๓๑๓. โย พาโล มญฺญติ พาลยํ ปณฺฑิโต วาปิ เตน โส.

         คนโง่รู้สึกว่าตนโง่ จะเป็นผู้ฉลาดเพราะเหตุนั้นได้บ้าง.

         ขุ. ธ. ๒๕/๒๓.

๓๑๔. น สาธุ พลวา พาโล ยูถสฺส ปริหารโก.

        คนโง่มีกำลังบริหารหมู่ ไม่สำเร็จประโยชน์.

        ขุ. ชา. สตฺตก. ๒๗/๒๒๑.

๓๑๕. พาโล อปริณายโก.

        คนโง่ ไม่ควรเป็นผู้นำ.

        ขุ. ชา. ทุก. ๒๗/๘๙.

 

 ๓๑๖. อุชฺฌตฺติพลา พาลา.

        คนโง่ มีความเพ่งโทษเป็นกำลัง.

        องฺ. อฏฺฐก. ๒๓/๒๒๗.

๓๑๗. อสนฺเตตฺถ น ทิสฺสนฺติ รตฺตึ ขิตฺตา ยถา สรา.

        อสัตบุรุษ แม้นั่งอยู่ในที่นี้เองก็ไม่ปรากฏ เหมือนลูกศรที่ยิงไปกลางคืน.

        ขุ. ธ. ๒๕/๕๕.

๓๑๘. อสนฺโต นิรยํ ยนฺติ.

       อสัตบุรุษ ย่อมไปนรก.

       สํ. ส. ๑๕/๒๗. ขุ. ชา. ทุก. ๒๗/๖๔.

 

๓๑๙. อนยํ นยติ ทุมฺเมโธ.

       คนมีปัญญาทราม ย่อมแนะนำทางที่ไม่ควรแนะนำ.

       ขุ. ชา. เตรส. ๒๗/๓๕๕.

๓๒๐. อธุรายํ นิยุญฺชติ.

       คนมีปัญญาทราม ย่อมประกอบในทางอันไม่ใช่ธุระ.

       ขุ. ชา. เตรส. ๒๗/๓๕๕.

๓๒๑. หาเปติ อตฺถํ ทุมฺเมโธ.

       คนมีปัญญาทราม ย่อมพร่าประโยชน์เสีย.

       ขุ. ชา. เอก. ๒๗/๑๕.

 

๓๒๒. ทุพฺภึ กโรติ ทุมฺเมโธ.

        คนมีปัญญาทราม ย่อมทำความประทุษร้าย.

        ขุ. ชา. ทสก. ๒๗/๒๙๑.

๓๒๓. โจรา โลกสฺมิมพฺพุทา.

        พวกโจร เป็นเสนียดในโลก.

        สํ. ส. ๑๕/๖๐.

๓๒๔. สุวิชาโน ภวํ โหติ.

        ผู้รู้ดี เป็นผู้เจริญ.

        ขุ. สุ. ๒๕/๓๔๖.

 

 ๓๒๕. ทุวิชาโน ปราภโว.

        ผู้รู้ชั่ว เป็นผู้เสื่อม.

        ขุ. สุ. ๒๕/๓๔๖.

๓๒๖. ธมฺมกาโม ภวํ โหติ.

        ผู้ชอบธรรม เป็นผู้เจริญ.

        ขุ. สุ. ๒๕/๓๔๖.

๓๒๗. ธมฺมเทสฺสี ปราภโว.

       ผู้ชังธรรม เป็นผู้เสื่อม.

       ขุ. สุ. ๒๕/๓๔๖.

 

๓๒๘. สกฺกตฺวา สกฺกโต โหติ.

        ผู้ทำสักการะ ย่อมได้รับสักการะ.

        ขุ. ชา. มหา. ๒๘/๑๕๔.

๓๒๙. ครุ โหติ สคารโว.

        ผู้เคารพ ย่อมมีผู้เคารพ.

        ขุ. ชา. มหา. ๒๘/๑๕๔.

๓๓๐. ปูชโก ลภเต ปูชํ.

        ผู้บูชา ย่อมได้รับบูชา.

        ขุ. ชา. มหา. ๒๘/๑๕๔.

 

๓๓๑. วนฺทโก ปฏิวนฺทนํ.

         ผู้ไหว้ ย่อมได้รับไหว้ตอบ.

         ขุ. ชา. มหา. ๒๘/๑๕๔.

๓๓๒. ปฏิสงฺขานพลา พหุสฺสุตา.

        ผู้ฟังมาก ต้องพิจารณาเป็นสำคัญ.

        องฺ. อฏฺฐก. ๒๓/๒๒๗.

๓๓๓. สาธุ สมฺพหุลา ญาตี.

        มีญาติมาก ๆ ยังประโยชน์ให้สำเร็จ.

        ขุ. ชา. เอก. ๒๗/๒๓.

 

 ๓๓๔. วิสฺสาสปรมา ญาตี.

          ความคุ้นเคย เป็นญาติอย่างยิ่ง.

          ขุ. ธ. ๒๕/๔๒.

๓๓๕. เนกาสี ลภเต สุขํ.

        ผู้กินคนเดียว ไม่ได้ความสุข.

        ขุ. ชา. ทฺวาทส. ๒๗/๓๓๓.

๓๓๖. นตฺถิ โลเก อนินฺทิโต.

         คนไม่ถูกนินทา ไม่มีในโลก.

         ขุ. ธ. ๒๕/๔๕.

 

๓๓๗. ปริภูโต มุทุ โหติ.

        คนอ่อนแอ ก็ถูกเขาดูหมิ่น.

        ขุ. ชา. ทฺวาทส. ๒๗/๓๓๙.

๓๓๘. อติติกฺโข จ เวรวา.

        คนแข็งกระด้าง ก็มีเวร.

        ขุ. ชา. ทฺวาทส. ๒๒/๓๓๙.

๓๓๙. พหุมฺปิ รตฺโต ภาเสยฺย.

        คนรักแล้ว มักพูดมาก.

        ขุ. ชา. ทฺวาทส. ๒๗/๓๓๙.

 

๓๔๐. ทุฏฺโฐปิ พหุ ภาสยิ.

        คนโกรธแล้ว มักพูดมาก.

        ขุ. ชา. ทฺวาทส. ๒๗/๓๓๙.

๓๔๑. อนุปาเยน โย อตฺถํ อิจฺฉติ โส วิหญฺญติ.

        ผู้มุ่งประโยชน์โดยไร้อุบาย ย่อมลำบาก.

 

๓๔๒. น อุชุภูตา วิตถํ ภณนฺติ.

       คนตรง ไม่พูดคลาดความจริง.

       ขุ. ชา. จตุกฺก. ๒๗/๑๒๘.

 

 ๓๔๓. ยถาวาที ตถาการี.

        พูดอย่างใด พึงทำอย่างนั้น.

        ที. มหา. ๑๐/๒๕๕. ขุ. สุ. ๒๕/๓๙๔. ขุ. เถร. ๒๖/๔๔๑. ขุ. ชา. จตุตฺก. ๒๗/๑๔๖.

๓๔๔. หิรินิเสโธ ปุริโส โกจิ โลกสฺมิ วิชฺชติ.

       มีบางคนในโลกที่ยับยั้งด้วยความอาย.

       สํ. ส. ๑๕/๑๑. ขุ. ธ. ๒๕/๓๔.

๓๔๕. กวิ คาถานมาสโย.

        กวีเป็นที่อาศัยแห่งคาถาทั้งหลาย.

        สํ. ส. ๑๕/๕๒.

 

๓๔๖. พฺรหฺมาติ มาตาปิตโร.

        มารดาบิดา ท่านว่าเป็นพรหม (ของบุตร).

        องฺ. ติก. ๒๐/๑๖๘. องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๙๒. ขุ. อิติ. ๒๕/๓๑๔.

๓๔๗. ปุพฺพาจริยาติ วุจฺจเร.

         มารดาบิดา ท่านว่าเป็นบุรพาจารย์ (ของบุตร).

         องฺ. ติก. ๒๐/๑๖๘. องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๙๒. ขุ. อิติ. ๒๕/๓๑๔.

๓๔๘. อาหุเนยฺยา จ ปุตฺตานํ.

        มารดาบิดา เป็นที่นับถือของบุตร.

        องฺ. ติก. ๒๐/๑๖๘. องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๙๒. ขุ. อิติ. ๒๕/๓๑๔.

 

๓๔๙. อิตฺถี มลํ พฺรหฺมจริยสฺส.

        สตรีเป็นมลทินของพรหมจรรย์.

        สํ. ส. ๑๕/๕๒, ๕๙.

 

๓๕๐. อิตฺถี ภณฺฑานมุตฺตมํ.

        สตรีเป็นสูงสุดแห่งสิ่งของทั้งหลาย.

        สํ. ส. ๑๕/๖๐.

๓๕๑. ภตฺตญฺจ ครุโน สพฺเพ ปฏิปูเชนฺติ ปณฺฑิตา.

        ภริยาผู้ฉลาด ย่อมนับถือสามีและคนควรเคารพทั้งปวง.

        องฺ. อฏฺฐก. ๒๓/๒๗๓.

 

 ๓๕๒. ภตฺตา ปญฺญาณมิตฺถิยา.

          สามีเป็นเครื่องปรากฏของสตรี.

          สํ. ส. ๑๕/๕๗.

๓๕๓. สุสฺสูสา เสฏฺฐา ภริยานํ.

         บรรดาภริยาทั้งหลาย ภริยาผู้เชื่อฟังเป็นผู้ประเสริฐ.

         สํ. ส. ๑๕/๑๐.

๓๕๔. โย จ ปุตฺตานมสฺสโว.

         บรรดาบุตรทั้งหลาย บุตรผู้เชื่อฟังเป็นผู้ประเสริฐ.

         สํ. ส. ๑๕/๑๐.

 

๓๕๕. ปุตฺตา วตฺถุ มนุสฺสานํ.

         บุตรทั้งหลายเป็นที่ตั้งของมนุษย์ทั้งหลาย.

         สํ. ส. ๑๕/๕๑.

๓๕๖. ผาตึ กยิรา อวิเหฐยํ ปรํ.

        ควรทำแต่ความเจริญ. อย่าเบียดเบียนเขา.

        ขุ. ชา. สตฺตก. ๒๗/๒๑๒.

๓๕๗. คุณวา จาตฺตโน คุณํ.

        ผู้มีความดี จงรักษาความดีของตนไว้.

        ส. ส.

 

๓๕๘. รกฺเขยฺยานาคตํ ภยํ.

        พึงป้องกันภัยที่ยังมาไม่ถึง.

        ขุ. ชา. จตุกฺก. ๒๗/๑๓๖.