๕๖.  อตฺถงฺคตสฺส  น  ปมาณมตฺถิ
        เยน  นํ  วชฺชึ   ตํ  ตสฺส  นตฺถิ
        สพฺเพสุ  ธมฺเมสุ  สมูหเตสุ
        สมูหตา  วาทปถาปิ  สพฺเพ.

         ท่านผู้ดับไป  (คือปรินิพพาน)  แล้ว  ไม่มีประมาณ,  จะพึง
         กล่าวถึงท่านนั้นด้วยเหตุใด  เหตุนั้นของท่านก็ไม่มี,  เมื่อธรรมทั้งปวง
         (มีขันธ์เป็นต้น)  ถูกเพิกถอนแล้ว  แม้คลองแห่งถ้อยคำที่จะพูดถึง
         (ว่าผู้นั้นเป็นอะไร)  ก็เป็นอันถูกเพิกถอนเสียทั้งหมด.
         (พุทฺธ)   ขุ.  ส.  ๒๕/๕๓๙.                          ขุ.  จู.  ๓๐/๑๓๙.

๕๗.  อาทานตณฺหํ  วินเยถ  สพฺพํ
         อุทฺธํ  อโธ  ติริยํ  วาปิ  มชฺเฌ
         ยํ  ยํ  หิ  โลกสฺมึ  อุปาทิยนฺติ
         เตเนว  มาโร  อนฺเวติ  ชนฺตุํ.

         พึงขจัดตัณหาที่เป็นเหตุถือมั่นทั้งปวง  ทั้งเบื้องสูง  เบื้องต่ำ
         เบื้องขวาง  ท่ามกลาง,  เพราะเขาถือมั่นสิ่งใด ๆ ในโลกไว้  มารย่อม
         ติดตามเขาไป  เพราะสิ่งนั้น ๆ.
         (พุทฺธ)   ขุ.  ส.  ๒๕/๕๔๖.                          ขุ.  จู.  ๓๐/๒๐๒.

๕๘.  อุจฺฉินฺท  สิเนหมตฺตโน
         กุมุทํ  สารทิกํว  ปาณินา
         สนฺติมคฺคเมว  พฺรูหย
         นิพฺพานํ  สุคเตน  เทสิตํ.

          จงเด็ดเยื่อใยของตนเสีย  เหมือนเอาฝ่ามือเด็ดบัวในฤดูแล้ง  จง
          เพิ่มพูนทางสงบ  (ให้ถึง)  พระนิพพานที่พระสุคตแสดงแล้ว.
          (พุทฺธ)                                                     ขุ.  ธ.  ๒๕/๕๓.

๕๙.  โอวเทยฺยานุสาเสยฺย               อสพฺภา  จ  นิวารเย    
         สติ  หิ  โส  ปิโย  โหติ              อสตํ  โหติ  อปฺปิโย.

          บุคคลควรเตือนกัน  ควรสอนกัน  และป้องกันจากคนไม่ดี
          เพราะเขาย่อมเป็นที่รักของคนดี  แต่ไม่เป็นที่รักของคนไม่ดี.
          (พุทฺธ)                                                    ขุ.  ธ.  ๒๕/๒๕.

๖๐.  กาเมสุ  พฺรหฺมจริยวา              วีตตณฺโห  สทา  สโต
        สงฺขาย  นิพฺพุโต  ภิกฺขุ           ตสฺส  โน  สนฺติ  อิญฺชิตา.

        ภิกษุผู้เห็นโทษในกาม  มีความประพฤติประเสริฐ  ปราศจาก
        ตัณหา  สติทุกเมื่อ  พิจารณาแล้ว  ดับกิเลสแล้ว  ย่อมไม่มีความ
        หวั่นไหว.
        (พุทฺธ)   ขุ.  สุ. ๒๕/๕๓๑.                          ขุ.  จู.  ๓๐/๓๕.
 

๖๑.  ขตฺติโย  จ  อธมฺมฏฺโฐ          เวสฺโส  จาธมฺมนิสฺสิโต
        เต  ปริจฺจชฺชุโภ  โลเก          อุปปชฺชนฺติ  ทุคฺคตึ.

        กษัตริย์ไม่ทรงตั้งอยู่ในธรรม  และแพศย์  [ คนสามัญ ]  ไม่
        อาศัยธรรม  ชนทั้ง ๒  นั้นละโลกแล้ว  ย่อมเข้าถึงทุคติ.
        (โพธิสตฺต)                                                ขุ.  ชา.  ปญฺจก.  ๒๗/๑๗๕.
  

๖๒.  คตทฺธิโน  วิโสกสฺส               วิปฺปมุตฺตสฺส  สพฺพธิ
        สพฺพคนฺถปฺปหีนสฺส               ปริฬาโห  น  วิชฺชติ.

        ท่านผู้มีทางไกลอันถึงแล้ว  หายโศก  หลุดพ้นแล้วในธรรม
        ทั้งปวง  ละกิเลสเครื่องรัดทั้งปวงแล้ว  ย่อมไม่มีความเร่าร้อน.
        (พุทฺธ)                                                       ขุ.  ธ.  ๒๕/๒๗.

 ๖๓.  จเช  ธนํ  องฺควรสฺส  เหตุ
          องฺคํ  จเช  ชีวิตํ  รกฺขมาโน
          องฺคํ  ธนํ  ชีวิตญฺจาปิ  สพฺพํ
          จเช  นโร  ธมฺมมนุสฺสรนฺโต.

           พึงสละทรัพย์เพื่อรักษาอวัยวะ,  เมื่อรักษาชีวิตพึงสละอวัยวะ,
           เมื่อคำนึงถึงธรรม  พึงสละอวัยวะ  ทรัพย์  และแม้ชีวิต  ทุกอย่าง.
           (โพธิสตฺต)                                             ขุ.  ชา.  อสีติ.  ๒๘/๑๔๗. 
 

๖๔.  ฉนฺทชาโต  อนกฺขาเต                มนสา  จ  ผุโฐ  สิยา
         กาเม  จ  อปฏิพทฺธจิตฺโต            อุทฺธํโสโตติ  วุจฺจติ.

         พึงเป็นผู้พอใจและประทับใจในพระนิพพานที่บอกไม่ได้  ผู้มีจิต
         ไม่ติดกาม  ท่านเรียกว่าผู้มีกระแสอยู่เบื้องบน.
          (พุทฺธ)                                                     ขุ.  ธ.  ๒๕/๔๔.

๖๕.  ชิฆจฺฉา  ปรมา  โรคา            สงฺขารา  ปรมา  ทุกฺขา
         เอตํ  ตฺวา  ยถาภูตํ               นิพฺพานํ  ปรมํ  สุขํ.

         ความหิวเป็นโรคอย่างยิ่ง  สังขารเป็นทุกข์อย่างยิ่ง  รู้ข้อนั้น
         ตามเป็นจริงแล้ว  ดังเสียได้  เป็นสุขอย่างยิ่ง.
         (พุทฺธ)                                                       ขุ.  ธ.  ๒๕/๔๒.

๖๖.  ชีรนฺติ  เว  ราชรถา  สุจิตฺตา
        อโถ  สรีรมฺปิ  ชรํ  อุเปติ
        สตญฺจ  ธมฺโม  น  ชรํ  อุเปติ
        สนฺโต  หเว  สพฺภิ  ปเวทยนฺติ.

         ราชรถอันงดงามย่อคร่ำคร่า  แม้ร่างกายก็เข้าถึงชรา  ส่วนธรรม
         ของสัตบุรุษย่อมไม่เข้าถึงชรา  สัตบุรุษกับสัตบุรุษเท่านั้นย่อมรู้กันได้.
         (พุทฺธ)                                                       สํ.  ส.  ๑๕/๑๐๒.

๖๗.  เต  ฌายิโน  สาตติกา             นิจฺจํ  ทฬฺหปรกฺกมา
         ผุสนฺติ  ธีรา  นิพฺพานํ              โยคกุเขมํ  อนุตฺตรํ.

         ผู้ฉลาดนั้นเป็นผู้เพ่งพินิจ  มีเพียรติดต่อ  บากบั่นมั่นคงเป็นนิตย์
         ย่อมถูกต้องพระนิพพานอันปลอดจากโยคะ หาธรรมอื่นยิ่งกว่ามิได้.
         (พุทฺธ)                                                       ขุ.  ธ .  ๒๕/๑๘.

๖๘.  ทุกฺขเมว  หิ  สมฺโภติ                      ทุกฺขํ  ติฏฺฐติ  เวติ  จ
        นาญฺญตฺร  ทุกฺขา  สมฺโภติ             นาญฺญตฺร  ทุกฺขา  นิรุชฺฌติ.

         ทุกข์เท่านั้นเกิดขึ้น  ทุกข์ย่อมตั้งอยู่  และเสื่อมไป  นอกจากทุกข์
         ไม่มีอะไรเกิด  นอกจากทุกข์ไม่มีอะไรดับ.
         (วชิราภิกฺขุนี)   สํ.  ส.  ๑๕/๑๙๙.                 ขุ. มหา.  ๒๙/๕๓๖.

๖๙.  ธมฺโม  ปโถ  มหาราช           อธมฺโม  ปน  อุปฺปโถ
         อธมฺโม  นิรยํ  เนติ               ธมฺโม  ปาเปติ  สุคตึ.

          มหาราช !  ธรรมเป็นทาง  (ควรดำเนินตาม)  ส่วนอธรรมนอกลู่
          นอกทาง  (ไม่ควรดำเนินตาม)   อธรรมนำไปนรก  ธรรมให้
          ถึงสวรรค์.
          (โพธิสตฺต)                                               ขุ.  ชา.  สฏฺฐิ.  ๒๘/๓๙.

๗๐.  นนฺทิสญฺโญชโน  โลโก           วิตกฺกสฺส  วิจารณา
         ตณฺหาย  วิปฺปหาเนน              นิพฺพานํ  อิติ  วุจฺจติ.

          สัตว์โลกมีความเพลินเป็นเครื่องผูกพัน  มีวิตกเป็นเครื่องเที่ยวไป
          ท่านเรียกว่านิพพาน  เพราะละตัณหาได้.
          (พุทฺธ)    ขุ.  สุ.  ๒๕/๕๔๗.                       ขุ.  จู  ๓๐/๒๑๖,๒๑๗.

๗๑.  นาญฺญตฺร  โพชฺฌาตปสา             นาญฺญตฺร  อินฺทฺริยสํวรา
         นาญฺญตฺร  สพฺพนิสฺสคฺคา             โสตฺถึ  ปสฺสามิ  ปาณินํ.

          เรา  (ตถาคต)  ไม่เห็นความสวัสดีของสัตว์ทั้งหลาย นอกจาก
          ปัญญา  ความเพียร  ความระวังตัว  และการสละสิ่งทั้งปวง.
          (พุทฺธ)                                                     สํ.  ส.  ๑๕/๗๕.

๗๒.  ปญฺจกฺขนฺธา  ปริญฺญาตา            ติฏฺฐนฺติ  ฉินฺนมูลกา
         ทุกฺขกฺขโย  อนุปฺปตฺโต                 นตฺถิทานิ  ปุนพฺภโว.

         เบญจขันธ์ที่กำหนดรู้แล้ว  มีรากขาดตั้งอยู่  ถึงความสิ้นทุกข์
         แล้ว  ก็ไม่มีภพต่อไปอีก.
         (พฺรหฺมทตฺตเถรี)                                         ขุ.  เถร.  ๒๖/๓๓๔.

๗๓.  ปตฺตา  เต  นิพฺพานํ  เย  ยุตฺตา            ทสพลสฺส  ปาวจเน
         อุปฺโปสฺสุกฺกา  ฆเฏนฺติ                         ชาติมรณปฺปหานาย.

         ผู้ใดประกอบในธรรมวินัยของพระทศพล  มีความขวนขวายน้อย
         พากเพียรละความตาย  ผู้นั้นย่อมบรรลุพระนิพพาน.
         (สุเมธาเถร)                                                ขุ.  เถรี. ๒๖/๕๐๒.

๗๔.  พหุสฺสุตํ  อุปาเสยฺย               สุตญฺจ  น  วนาสเย
         ตํ  มูลํ  พฺรหฺมจริยสฺส             ตสฺมา  ธมฺมธโร  สิยา.

         พึงนั่งใกลผู้เป็นพหูสูต   และไม่พึงทำสุตะให้เสื่อม  สุตะนั้นเป็น
         รากแห่งพรหมจรรย์  เพราะฉะนั้น  ควรเป็นผู้ทรงธรรม.
         (อานนฺทเถร)                                              ขุ.  เถร.  ๒๖/๔๐๖.

๗๕.  มคฺคานฏฺฐงฺคิโก  เสฏฺโฐ         สจฺจานํ  จตุโร  ปทา
         วิราโค  เสฏฺโฐ  ธมฺมานํ           ทิปทานญฺจ  จกฺขุมา.

          บรรดาทางทั้งหลาย  ทางมีองค์ ๘  ประเสริฐสุด,  บรรดาสัจจะ
          ทั้งหลาย บท ๔  ประเสริฐสุด,  บรรดาธรรมทั้งหลาย วิราคธรรม
          ประเสริฐสุด,  และบรรดาสัตว์ ๒ เท้าทั้งหลาย  พระพุทธเจ้าผู้มีจักษุ
          ประเสริฐสุด.
          (พุทฺธ)                                                       ขุ.  ธ.  ๒๕/๕๑.

๗๖.  ยตฺถ นามญฺจ  รูปญฺจ             อเสสํ  อุปรุชฺฌติ
         วิญฺญาณสฺส  นิโรเธน            เอตฺเถตํ  อุปรุชฺฌติ.

          นามและรูปย่อมดับไม่เหลือในที่ใด  นามและรูปนี้ย่อมดับในที่นั้น
          เพราะวิญญาณดับ.
          (พุทฺธ)   ขุ.  สุง  ๒๕/๕๓๑.                            ขุ.  จู.  ๓๐/๒๑.

๗๗.  ยมฺหิ  สจฺจญฺจ  ธมฺโม  จ             อหึสา  สญฺญโม  ทโม
          เอตทริยา  เสวนฺติ                       เอตํ  โลเก  อนามตํ.

          สัจจะ  ธรรมะ  อหิงสา  สัญญมะ  และทมะ  มีอยู่ในผู้ใด  อารยชน
          ย่อมคบผู้นั้น  นั่นเป็นธรรมอันไม่ตายในโลก.
          (อุปสมฬฺหาโพธิสตฺต)                                   ขุ.  ชา. ทุก.  ๒๗/๕๘.

๗๘.  ยานิ  โสตานิ  โลกสฺมึ              สติ  เตสํ  นิวารณํ
         โสตานํ  สํวรํ  พฺรูมิ                   ปญฺญาเยเต  ปิถิยฺยเร.

          กระแสเหล่าใดมีอยู่ในโลก  สติเป็นเครื่องกั้นกระแสเหล่านั้น
          เรากล่าวว่าสติเป็นเครื่องกั้นกระแส  กระแสเหล่านั้นอันบุคคลปิดกั้นได้
          ด้วยปัญญา.
          (พุทฺธ)   ขุ.  สุ.  ๒๕/๕๓๐.                             ขุ.  จู.  ๓๐/๑๖,๒๐.

๗๙.  เย  สนฺตจิตฺตา  นิปกา             สติมนฺโต  จ  ฌายิโน
         สมฺมา  ธมฺมํ  วิปสฺสนฺติ            กาเมสุ  อนเปกฺขิโน.

          ผู้มีจิตสงบ  มีปัญญาเครื่องรักษาตัว  มีสติ  เป็นผู้เพ่งพินิจ
          ไม่เยื่อใยในกาม ย่อมเห็นธรรมโดยชอบ.
          (พุทฺธ)                                                        ขุ.  อิติ.  ๒๕/๒๖๐.

๘๐.  โย  จ  ปปญฺจํ  หิตฺวาน              นิปฺปปญฺจปเท  รโต
         อาราธยิ  โส  นิพฺพานํ              โยคกุเขมํ  อนุตฺตรํ.

         ผู้ใดละปปัญจธรรมที่ทำให้เนิ่นช้าได้แล้ว  ยินดีในธรรมที่ไม่มี
         สิ่งทำให้เนิ่นช้า  ผู้นั้นก็บรรลุพระนิพพานอันปลอดจากโยคะ  ไม่มี
         ธรรมอื่นยิ่งกว่า.
         (สารีปุตฺต)                                                    องฺ.  ฉกฺก.  ๒๒/๓๒๙.

๘๑.  สกํ  หิ  ธมฺมํ  ปริปุณฺณมาหุ
         อญฺญสฺส  ธมฺมํ  ปน  หีนมาหุ
         เอวมฺปิ  วิคฺคยฺห  วิวาทยนฺติ
         สกํ  สกํ  สมฺมติมาหุ  สจฺจํ.

         สมณพราหมณ์บางเหล่ากล่าวธรรมของตนว่าบริบูรณ์,  แต่
         กล่าวธรรมของผู้อื่นว่าเลว (บกพร่อง),  เขาย่อมทะเลาะวิวาทกัน
         แม้ด้วยเหตุนี้  เพราะต่างก็กล่าวข้อสมมติของตน ๆ ว่าเป็นจริง.
         (พุทฺธ)   ขุ.  สุ.  ๒๕/๕๑๑.                               ขุ.  มหา.  ๒๙/๓๘๓.

๘๒.  สมฺมปฺปธานสมฺปนฺโน          สติปฏฺฐานโคจโร
         วิมุตฺติกุสุมสญฺฉนฺโน           ปรินิพฺพายิสฺสตฺยนาสโว.

         ผู้ถึงพร้อมด้วยสัมมัปปธาน  มีสติปัฏฐานเป็นอารมณ์  ดาดาษ
         ด้วยดอกไม้คือวิมุตติ  หาอาสวะมิได้  จักปรินิพพาน.
         (เทวสภเถร)                                                   ขุ.  เถร.  ๒๖/๒๘๒.

๘๓.  สุสุขํ  วต  นิพฺพานํ            สมฺมาสมฺพุทฺธเทสิตํ   
         อโสกํ  วิรชํ  เขมํ              ยตฺถ  ทุกฺขํ  นิรุชฺฌติ.

         พระนิพพานที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงแสดงแล้ว  ไม่มีโศก
         ปราศจากธุลี  เกษม  เป็นที่ดับทุกข์  เป็นสุขดีหนอ.
         (หาริตเถร)                                                    ขุ.  เถร.  ๒๖/๓๐๙.

๘๔.  โสรจฺจํ  อวิหึสา  จ                 ปาทา  นาคสฺส  เต  ทุเว
         สติ  จ  สมฺปชญฺญญฺจ           จรณา  นาคสฺส  เต  ปเร.

         โสรัจจะและอวิหิงสานั้น  เป็นช้างเท้าหลัง  สติและสัมปชัญญะ
         นั้น  เป็นช้างเท้าหน้า.
         (อุทายีเถร)                                                  ขุ.  เถร.  ๒๖/๓๖๘.

๘๕.  หีนํ  ธมฺมํ  น  เสเวยฺย                 ปมาเทน  น  สํวเส
         มิจฺฉาทิฏฺฐิ  น  เสเวยฺย              น  สิยา  โลกวฑฺฒโน.

         ไม่ควรเสพธรรมที่เลว  ไม่ควรอยู่กับความประมาท  ไม่ควร
          เสพมิจฉาทิฏฐิ  ไม่ควรเป็นคนรกโลก.
          (พุทฺธ)                                                       ขุ. ธ.  ๒๕/๓๗.

๘๖.  หีเนน  พฺรหฺมจริเยน              ขตฺติเย  อุปปชฺชติ
         มชฺฌิเมน  จ  เทวตฺตํ            อุตฺตเมน  วิสุชฺฌติ.

         บุคคลย่อมเข้าถึงความเป็นกษัตริย์  ด้วยพรหมจรรย์อย่างเลว,
         ถึงความเป็นเทวดา  ด้วยพรหมจรรย์อย่างกลาง,  ย่อมบริสุทธิ์  ด้วย
         พรหมจรรย์อย่างสูง.
         (พุทฺธ)                                                          ขุ.  ชา.  มหา.  ๒๘/๑๙๙.