ขันธ์ ๕ ทั้งรูปขันธ์ และนามขันธ์ คือ เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ เป็นเครื่องอาศัยของจิต เป็นอาการของจิตที่ยังมีกิเลสเจือปนอยู่ จะเรียกว่า จิตเดิม หรือ ฐีติภูตังก็ได้ ส่วนนิพพานเป็นสภาวะของจิตบริสุทธิ์ที่หมดสิ้นกิเลสแล้ว คนละสภาวะกัน

ขันธ์ ๕ เป็นเครื่องอาศัยของจิตที่ยังติดอยู่ในกามภพ มี สวรรค์ ๖ ชั้น มนุษย์ และสัตว์ในอบายภูมิ ๔ และในรูปภพ มี รูปพรหม ๑๖ ชั้น เว้นชั้นที่ ๑๑ เป็นที่อยู่ของอสัญญีสัตว์ มีเพียง ขันธ์ ๑ คือมีแต่รูป ไม่มีจิต ที่เรียกว่า พรหมลูกฟัก

ขันธ์ ๔ เป็นเครื่องอาศัยของสัตว์ที่ติดอยู่ในอรูปภพ คือ อรูปพรหม ที่ได้อรูปฌาณ ๔ อย่างใดอย่างหนึ่ง หรือทั้ง ๔ อย่าง

ขันธ์ทุกชนิดจึงเป็นที่อาศัยของจิตที่ยังมีกิเลสเจือปนอยู่ จิตย่อมยึดติดอยู่ในขันธ์ทั้งสิ้น ขึ้นอยู่กับว่า จะอยู่ในภพใดภูมิใด ขันธ์ย่อมทำงานได้ตามที่มีปรากฏอยู่ในภพภูมินั้น ๆ

ผู้ที่เข้าถึงพระนิพพานได้ ธรรมท่านจึงเรียกว่า ดับขันธปรินิพพาน คือ ดับอย่างไม่เหลือเชื้อ หมดสิ้นภพชาติความเกิดอีกตลอดอนันตกาล 

ขอบพระคุณอย่างสูงคะ

จิราภรณ์ พงษ์ศิริ