จิตที่จะพิจารณาธรรมได้ ต้องมีความสงบในระดับหนึ่ง ถ้าจิตไม่คิดฟุ้งซ่านไปในเรื่องอื่นแบบโลก ก็ฝึกพิจารณาร่างกายให้ตามความเป็นจริงว่า ร่างกายไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา เป็นเพียงธาตุสี่ดิน น้ำ ไฟ ลม มาประชุมรวมกันเข้า แล้วจิตมาอาศัยอยู่ชั่วคราว ร่างกายนี้ไม่จีรังยั่งยืน มีความแปรปรวนเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา มีความแก่ ความเจ็บ ความตายเป็นที่สุด พอตายแล้วจิตออกจากร่างไปหาที่เกิดใหม่ ส่วนกายก็ขึ้นอีดขึ้นพอง เน่า เหม็น ถูกเผาเป็นขี้เถ้า ถ้าจิตพิจารณาอย่างนี้ได้ ก็พิจารณาไปเรื่อย ๆ

แต่ถ้าจิตเริ่มคิดฟุ้งซ่านไปในเรื่องอื่น ก็หยุดมาบริกรรม พุทโธ ๆๆๆ ให้ฝึกบริกรรมพุทโธ ๆๆๆ ไว้ในใจเสมอ ในทุกอริยาบถได้ก็ยิ่งดี ถ้ามีเรื่องให้พิจารณากายได้ หรือจะพิจารณารูป เสียง กลิ่น รส เครื่องสัมผัส ต่าง ๆ เพื่อให้จิตไม่ไปหลงสิ่งเหล่านั้น ก็พิจารณาไปตามแต่จิตจะถนัด หรือเห็นชัดในเรื่องใด ถ้าพิจารณาไม่ได้ก็ให้อยู่กับพุทโธ ๆๆๆ เวลาว่างจากการงานตอนกลางคืนเสร็จภารกิจส่วนตัวแล้ว ก็ฝึกนั่งสมาธิ เพื่อให้จิตสงบ พอออกจากความสงบ จิตอยากพิจารณากาย ก็พิจารณาไป ถ้าจิตไปคิดอย่างอื่น ก็เอาพุทโธ มาบริกรรมกำกับใจไว้ ทำสลับกันไปอย่างนี้ เรียกว่า เจริญสมาธิ อบรมปัญญาไปด้วยกัน

 สาธุ กราบขอบพระคุณค่ะ