หลงอย่างหยาบ คือ หลงร่างกาย หลงยึดว่า กายเป็นเรา เป็นของเรา เป็นตัวเป็นตน หลงอย่างละเอียด คือ หลงใจ หลงยึดว่า ใจเป็นเรา เป็นของเรา เป็นตัวเป็นตน อวิชชาเป็นรากเหง้าของความหลงทั้งปวง อวิชชา คือความไม่รู้ธรรมตามความเป็นจริง มันก็ถึงหลง ถ้ารู้ธรรมถูกต้องตามความเป็นจริง ก็จะไม่หลง ดับอวิชชา คือ ดับความหลงทั้งปวง เข้าถึงความบริสุทธิ์ได้ นั่นคือ ธรรมของจริงอันประเสริฐที่ไม่มีอะไรเจือปน เป็นความรู้แจ้งเห็นจริงตามความเป็นจริงในหลักธรรมชาติ จิตที่ยังมีกิเลส คือจิตที่ไม่บริสุทธิ์ นั่น คือ อวิชชาตัวจริง

ถ้าสติปัญญาหยั่งลงทำลายจิตที่ไม่บริสุทธิ์ได้ อวิชชาก็ดับไปพร้อมกัน พร้อมกับเปิดเผยธาตุรู้ที่เป็นความบริสุทธิ์ คือ จิตบริสุทธิ์ขึ้นมาให้เห็นเอง เมื่อนั้นสันทิฏฐิโกก็จะประกาศกังวานขึ้นให้รู้ได้เองว่า อวิชชา คืออะไร พูดง่าย ๆ ก็คือ ถ้าจะรู้ว่าอวิชชา คืออะไร ก็ต้องดับอวิชชาให้ได้ก่อน เมื่อใดที่จิตดับอวิชชาได้ จิตก็จะแปรสภาพไปเป็นความบริสุทธิ์ นั่นแล จึงสิ้นสงสัยในธรรมทั้งปวง

เปรียบเหมือน ถ้าเราอยู่แต่ในห้องมืด ๆ เห็นแต่ความมืด เราก็ยังไม่รู้จักว่า ความมืดคืออะไร เพราะยังไม่มีอะไรมาเปรียบเทียบ ต่อเมื่อเราเปิดประตูไปเห็นความสว่าง เราก็จะรู้ได้ในทันที่ ว่า ความมืดเป็นอย่างนั้น ความสว่างเป็นอย่างนี้ อวิชชาก็เปรียบเหมือนความมืด จิตบริสุทธิ์เปรียบเหมือนความสว่าง ก็พูดได้โดยอุปมาเท่านี้ อยากรู้จริง ต้องเข้าไปรู้เองเห็นเอง ดับอวิชชาได้เอง

 กราบขอบคุณหลวงพ่อเป็นอย่างสูงเจ้าคะ

จิราภรณ์